اسم در زبان روسی

اسم:

قسمی از کلمه است که برای نامیدن اشخاص، اشیاء، موجودات، پدیده‌ها و همچنین مفاهیم انتزاعی به کار می‌رود.

مانند:

Преподаватель (استاد)

Книга (کتاب)

Роза (گل سرخ)

Прогулка (گردش)

Надежда (امید)

ویژگی‌های دستوری اسم:

1. جاندار و بی‌جان بودن؛

2. جنس (مذکر، مونث و خنثی)؛
3. شمار (مفرد و جمع)؛
4. حالت.

جاندار و بی‌جان بودن اسم یک ویژگی‌ غیرتغییردهنده است و اسم با داشتن این ویژگی تغییر نمی‌کند.

اسمی که به  موجود زنده دلالت دارد، جاندار و اسمی که بر موجود غیر زنده، پدیده و یا شیء دلالت دارد، بی‌جان نامیده می‌شود.

علاوه بر معنای لغوی کلمه گاهی نشانه‌های دستوری که در خود کلمه وجود دارد، باعث می‌شود تا ما به جاندار بودن یا بی‌جان بودن یک کلمه پی ببریم. برای مثال در جملات زیر ما به جاندار و بی‌جان بودن کلمات در حالت دستوری В.П پی می‌بریم.

.Я вижу этот стол

من این میز را می‌بینم.

.Я вижу этого студента

من این دانشجو را می‌بینم.

 

اگر به گروه‌واژه‌های этот стол  و этот студент که در نقش مفعول مستقیم هستند توجه کنید، خواهید دید که этот стол به علت بی‌جان بودن دچار تغییر نشده، اما этот студент تغییر کرده است.

ویژگی دستوری جنس در اسم:

اسامی در زبان روسی در حالت مفرد دارای سه جنس مذکر، مونث و خنثی می‌باشند. این نوع ویژگی نیز غیرقابل‌تفییر می‌باشد. جنس اسامی با کمک پایانه‌ی صرفی آن‌ها قابل‌تشخیص است.

اسامی مفرد مذکر در حالت فاعلی دارای پایانه‌ی تهی یا به عبارتی مختوم به حروف صامت، -й و -ь می‌باشند. مانند:

Журнал Ø

Стул Ø

Карандаш Ø

Музей

Трамвай

Словарь

День

اسامی مفرد مونث در حالت فاعلی دارای پایانه‌ی صرفی –а، -я، -ия و –ь می‌باشند. مانند:

Книга

Ручка

Песня

Деревня

Аудитория

Ночь

اسامی مفرد خنثی در حالت فاعلی دارای پایانه‌ی صرفی –о، -е، -ие و –ё می‌باشند. مانند:

Окно

Письмо

Море

Здание

Задание

Копьё

تبصره:

• در حالت کلی جنس اسامی‌ای که به افراد دلالت دارند با جنس زیستی آن‌ها تطابق دارد. مانند:

Отец (پدر), брат (برادر)— اسامی مذکر

Мать (مادر), сестра (خواهر) — اسامی مونث

• برخی از اسامی مفرد مذکر وجود دارند که دارای جنس زیستی مذکر، اما جنس دستوری مونث می‌باشند، مانند:

Папа (بابا), дедушка (پدربزرگ), дядя (عمو، دایی), мужчина (مرد)

• در زبان روسی تعداد محدودی از اسامی وجود دارند که به –мя ختم شده‌اند و در دسته‌ی اسامی خنثی قرار می‌گیرند. مانند:

Время (زمان، وقت), имя (نام), племя (قبیله), семя (تخم، بذر), пламя (شعله، آتش), дитя (طفل، کودک، بچه)

• اسامی‌ای که به –жь, -шь, -щь, -чь و همچنین اکثر اسامی‌ای که به сь, сть, пь, вь, знь ختم می‌شوند، مونث می‌باشند.
• اکثر اسامی‌ای که به –тель, -арь و همچنین اسامی ماه‌های سال که به –ь ختم شده‌اند، مذکر می‌باشند.
• ویژگی دستوری شمار در اسم:این نوع ویژگی از نوع تغییردهنده می‌باشد. این ویژگی بیانگر تعداد شخص، شیء یا تعداد مفهومی است که اسم بر آن‌ها دلالت دارد.در زبان روسی دو نوع شمار وجود دارد: شمار مفرد و شمار جمع.اسامی مفرد بر یک مفهوم واحد و اسامی جمع بر بیش از یک مفهوم دلالت دارند.

  * شکل جمع اسامی در حالت فاعلی И.П.

   

   

   

  پیش از پرداختن به مفهوم جمع اسامی باید به این نکته توجه کرد که اسامی در حالت جمع فاقد ویژگی دستوری جنس می‌باشند. به عنوان مثال کلمه‌ی книга در حالت مفرد جنس مونث دارد، اما زمانی که جمع بسته می‌شود یعنی книги دیگر فاقد ویژگی دستوری جنس است.

  • شکل جمع اسامی مفرد مذکر در حالت فاعلی (И.П.)

  الف) اسامی مذکری که دارای پایانه‌ی تهی یا به عبارتی مختوم به حروف صامت هستند، در حالت جمع –ы می‌گیرند.

  Журнал — журналы

  Магазин — магазины

  تبصره:

  در صورتی که اسم مذکر به یکی از هفت همخوان (г, к, х, ш, щ, ж, ч) ختم شده باشد، آنگاه اسم به جای –ы در حالت جمع، -и می‌گیرد.

  Враг — враги

  Парк — парки

  Слух — слухи

  Гараж — гаражи

  Карандаш — карандаши

  Врач — врачи

  Плащ — плащи

  ب) اسامی مفرد مذکر مختوم به –й در حالت جمع й- خود را از دست می‌دهند و –и می‌گیرند.

  Музей — музеи

  Трамвай — трамваи

  پ) اسامی مفرد مذکر مختوم به –ь در حالت جمع ь- خود را از دست می‌دهند و –и می‌گیرند.

  Словарь — словари

  Писатель — писатели

  تبصره:

  برخی از اسامی مفرد مذکر مختوم به –ь در حالت جمع –я می‌گیرند:

  Учитель — учителя

  ت) برخی از اسامی مذکر مختوم به حروف صامت در حالت جمع –а می‌گیرند:

  Дом — дома

  Город — города

  Берег — берега

  Поезд — поезда

  Глаз — глаза

  Профессор — профессора

  Доктор — доктора

  Адресс — адресса

  Лес — леса

  ث) اسامی مفرد مذکر مختوم به –онок و –ёнок در حالت جمع –ата و –ята  می‌گیرند:

  -онок — -ата

  -ёнок — -ята

  Мышонок — мышата

  Цыплёнок — цыплята

  ج) اسامی مفرد مذکر مختوم به –анин و –янин در حالت جمع –ане و –яне  می‌گیرند:

  -анин — -ане

  -янин — -яне

  Гражданин — граждане

  Англичанин — англичане

  Христянин — христяне

  چ) برخی از اسامی مذکر مختوم به صامت در حالت جمع –ья می‌گیرند. در ضمن در پایه‌ی برخی از این اسامی تغییراتی نیز صورت می‌گیرد.

  Брат — братья

  Стул — стулья

  Муж — мужья

  Лист — листья

  Друг — друзья

  Сын — сыновья

  • شکل جمع اسامی مفرد مونث در حالت فاعلی (И.П.)

  الف) اسامی مونث مختوم به –а در حالت جمع –а خود را از دست می‌دهند و –ы می‌گیرند.

  Комната — комнаты

  Школа — школы

  تبصره:

  در اسامی مونث اگر قبل از پایانه یکی از هفت همخوان (г, к, х, ш, щ, ж, ч) وجود داشته باشد، آنگاه در حالت جمع –и جایگزین –ы می‌شود.

  Книга — книги

  Студентка — студентки

  Муха — мухи

  Кожа — кожи

  Крыша — крыши

  Свеча — свечи

  Пища — пищи

  ب) اسامی مونث مختوم به –я و –ия در حالت جمع –я خود را از دست می‌دهند و –и می‌گیرند.

  Деревня — деревни

  Песня — песни

  Аудитория — аудитории

  پ) اسامی مونث مختوم به –ь در حالت جمع –ь خود را از دست می‌دهند و –и می‌گیرند.

  Тетрадь — тетради

  Кровать — кровати

  • شکل جمع اسامی مفرد خنثی در حالت فاعلی (И.П.)

  الف) اسامی خنثی مختوم به –о در حالت جمع –о خود را از دست می‌دهند و –а می‌گیرند.

  Окно — окна

  Письмо — письма

  تبصره:

  برخی از اسامی خنثی مختوم به –о در حالت جمع –ья می‌گیرند.

  Дерево — деревья

  Перо — перья

  ب) اسامی خنثی مختوم به –е و –ие در حالت جمع –е خود را از دست می‌دهند و –я می‌گیرند.

  Море — моря

  Здание — здания

  تبصره:

  برخی از اسامی خنثی اگر قبل از حرف –е یکی از حروف –щ یا –ц را داشته باشند، آنگاه به جای –я در حالت جمع –а می‌گیرند.

  Кладбище — кладбища

  Жилище — жилища

  Солнце — солнца

  Сердце — сердца

  پ) اسامی خنثی مختوم به –ё در حالت جمع –ё خود را از دست می‌دهند و –я می‌گیرند.

  Копьё — копья

  Ружьё — ружья

  ت) اسامی خنثی مختوم به –мя در حالت جمع –я خود را از دست می‌دهند و –ена می‌گیرند.

  Время — времена

  Имя — имена

  • نکاتی درباره‌ی شکل جمع اسامی

  الف) محل تکیه در جمع اسامی خنثی متشکل از دو هجا، نسبت به شکل مفرد آن‌ها متفاوت است.

  Письмоʹ — пиʹсьма 

  Моʹре — моряʹ

  ب) تغییر جایگاه تکیه در اسامی دیگر نیز مشاهده می‌شود:

  Гараʹж — гаражиʹ

  Странаʹ — страʹны

  Стоʹл — столыʹ

  Учиʹтель — учителяʹ

  Деʹрево — дереʹвья

  پ) در شکل پایه‌ی برخی از اسامی در هنگام جمع تغییراتی صورت می‌گیرد که این تغییرات شامل:

  • حذف حروف معمولاً о و е

  День — дни

  Отец — отцы

  Посол — послы

  Угол — углы

  • اضافه شدن حروف

  Сын — сыновья

  Мать — матери

  • تبدیل حروف به حروفی دیگر

  Сестра — сёстры

  Друг — друзья

  • تبدیل حروف سخت به حروف نرم

  Сосед — соседи

  Дерево — деревья

  • تبدیل کلمه به کلمه‌ای دیگر

  Человек — люди

  Ребёнок — дети

  ت) شکل مفرد و جمع اسامی غیرقابل‌صرف یا به عبارتی دخیل کاملاً یکسان است:

  Пальто — пальто

  Кино — кино

  Такси — такси

   

منبع: دستور آموزشی زبان روسی، دکتر سید حسن زهرایی.

تولید محتوا: سرکار خانم مهناز معتضدیان