بررسی ساختاری و معنایی حسن تعبیر در زبان روسی و فارسی

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تحقیق پیش‌رو به بررسی ساختاری و معنایی حسن‌تعبیر در زبان‌های روسی و فارسی می‌پردازد. شناخت زبان و ماهیت آن قدمتی به دیرینگی بشریت دارد. از عصر طلایی علم در یونان تا روزگار ما، اندیشمندان و محقیقین بسیاری در پی بررسی و شناخت زبان به عنوان یکی از عمده‌ترین پدیده‌های بشری بودند، پدیده‌ای که وجه تمایز انسان از سایر موجودات زنده است. زبان به عنوان یک موجود زنده پیوسته در حال تغییر و تطور است. جامعه و تغییرات به وجود آمده در جامعه، قبل از هر چیز بر روی زبان و در وهله اول بر روی واژگان آن زبان تاثیر می‌گذارد. واژه برای انسان‌های بدوی چیزی شبیه به قدرت جادویی بود. ذهن ابتدایی آن‌ها قادر نبود شی، پدیده و حقیقت را از نام آن‌ها تفکیک کند. از این رو، واژه برای آن‌ها جزء لاینفکی از خود حقیقت بود. آن‌ها می‌بایست شرایط و ضوابطی را رعایت کنند تا در جامعه غیرمتمدن آن روزگار خود را از هلاکت و نابودی برهانند. به این ترتیب نخستین تابوها شکل می‌گیرند و در همان مراحل بدوی شکل‌گیری خرافات و تابو، حسن‌تعابیر باستانی، که نام‌هایی مجاز، پنهان‌گر و غیرمستقیم بودند، پا به عرصه وجود می‌گذارند. نباید از نظر دور داشت که با گذر زمان، جامعه گسترش و تمدن بشری توسعه می‌یابد، لذا تصور و برداشت انسان از جهان پیرامونش نیز دستخوش تغییر می‌شود. در نتیجه این تغییرات، ماهیت تابوها و منعیات نیز متغیر می‌-شود. امروزه باورهای مذهبی و ترس در برابر نیروهای مافوق طبیعی دیگر از دلایل پیدایش و استفاده از حسن‌تعابیر به حساب نمی‌آیند. امروزه حسن تعابیر بنا به دلایل متفاوتی به وجود می‌ایند. آن‌ها نقش‌های گوناگونی دارند، مانند رعایت آداب گفتار، تلطیف و نیکو و پرطمطراق ساختن کلام، سرپوش نهادن بر حقیقت و غیره. حسن‌تعبیر، یک واحد زبانی است که بار معنایی مثبت دارد و بار منفی معنا را تلطیف می‌کند. حسن‌تعبیر به عنوان یک ابزار زبانی برای برقراری ارتباطی هر چه‌ موفق‌تر و کم‌حاشیه‌تر به کار می‌رود. انسان معاصر در زندگی روزمره پیوسته با موقعیت‌هایی مواجه می‌شود که ناچار است به جای نام صریح و یا زننده مفهومی، نام تلطیف‌شده آن را برگزیند و این گزینش در نهایت به رعایت آداب گفتار و ارتباطی سازنده می‌انجامد. و از اینجاست که علاقه به مسئله کاربرد حسن‌تعبیر به عنوان یکی از ابزارهای سازنده موقعیت‌های توانشی و گریز از مناقشات ارتباطی شکل می‌گیرد. هدف از این تحقیق، بررسی حسن‌تعبیر به عنوان یک پدیده زبان‌شناسی و آشکار ساختن تفاوت‌ها و شباهت‌ها در بدنه و ساخت‌شان و همچنین توزیع و تفکیک حسن‌تعابیر در مقولات و گروه‌های لغوی-معنایی و طبقه-بندی موضوعی و بررسی آن‌ها از نقطه‌نظر کاربردی و سبکی در زبان‌های روسی و فارسی است. در فصل اول پایان‌نامه نقطه‌نظرهای متفاوت برای شناخت ماهیت و مفهوم حسن‌تعبیر مورد بررسی قرار می‌گیرند تا جنبه‌های تئوریک و رویکردهای مرتبط با مطالعه حسن‌تعبیر به عنوان یک پدیده زبان‌شناسی آشکار شود. همچنین به بحث پیرامون انواع حسن‌تعابیر، زمینه‌ها و عرصه‌های به کارگیری آن، نقش‌های عمده واحدهای حسن-تعبیری و پدیده‌های متشابه با آن می‌پردازیم. در فصل دوم روش‌های لغوی-معنایی ساخت حسن‌تعبیر و نقش‌های آن‌ها و بسامد و تکرر به‌کارگیری این روش‌ها در زبان‌های روسی و فارسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. ابزارها و شیوه‌های ساخت حسن‌تعبیر گوناگون است و زبان‌شناسان به هنگام طبقه‌بندی روش‌های ساخت حسن‌تعبیر با موانع و مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند، چراکه حسن‌تعبیر در سطوح مختلف زبانی، مانند سطح آوایی، معنایی، صرفی و نحوی قابل بررسی و مطالعه است. در کار حاضر، ما کوشیدیم تا شیوه‌های لغوی-معنایی ساخت حسن‌تعبیر که شامل ابزارهایی مانند وامگیری‌، استفاده از استعاره، مجاز، دگرنامی، اطناب، کم‌گفت، ردخلف و تضاد در زبان‌های روسی و فارسی را تعیین کرده و مورد بررسی قرار دهیم. در انتها خاطرنشان می‌سازیم که گاهی مرزبندی دقیق بین روش‌های مختلف ساخت حسن‌تعبیر دشوار است، چراکه به هنگام ساخت یک حسن‌تعبیر چند ابزار به شکل هم‌زمان و موازی به کار گرفته می‌شوند.